Mendeley Eğitimi-2023

Mendeley’e Giriş

Mendeley, en popüler referans yönetim programlarından biridir ve ücretsiz (kısmen) olmasının yanında, Elsevier gibi büyük bir yayın şirketinin hizmetidir. Ne önemi var demeyin; ScienceDirect, Scopus gibi büyük veritabanlarının sahibi; The Lancet gibi dünyanın en yüksek etkiye sahip tıp dergisinin de yayıncısıdır. Ayrıca, şirket, yıllara göre %15-20 arasında değişen payı ile akademik yayıncılık pazarının lideri konumunda ve haliyle bu Mendeley’i daha bir güçlü kılıyor. Bir de bayrakları asmalık bir bilgi vereyim; 2019’dan beri CEO’luğunu Kumsal BEYAZIT isminde bir Türk yapmakta.

 

Günümüzde, halen elle atıf yapan, kaynakça düzenlemeye zaman harcayan öğrenciler ve hatta akademisyenler var. İmkan varken bunu açıkçası neden yapıyorlar bilmem, saygı duyarım. Doğrusu, zaten ücretsiz bir yazılım. Beğenmedin bir diğer ücretsizi Zotero var ve onu da buradan öğrenebilirsin. Bunların yanısıra biraz param var dersen Endnote var ama gerek var mı tartışırız.

Bu yazıda baştan sona Mendeley nasıl indirilir ve kurulur, nasıl kullanılır, ne işe yarar, neden kullanılmalı ve bazı kullanım ipuçlarından bahsedeceğim. Olabildiğince eksiksiz bir Mendeley eğitimi için hazırsanız başlıyoruz.

Mendeley Nedir?

Mendeley; referans kaynaklarınızı kolaylıkla yönetip, depolayabileceğiniz ve atıf yapmayı basitleştiren yapısıyla kaynakça yazma derdine son veren programlar zinciridir. Kütüphanenize yüklediğiniz tüm kaynakların bulut teknolojisiyle anbean senkronize olduğunu ve bu kütüphaneye her yerden erişebildiğinizi düşünün. Dahası; not tutma araçları, tarayıcı uygulaması olan Mendeley Web Importer‘ı, MS Office Word eklentisi, sahip olduğu gelişmiş veritabanlarını düşünürsek denememek veya öğrenmemek için bir neden kalmıyor.

Her yüksek lisans veya doktora öğrencisi tez aşamasında böyle programların varlığından haberdar olur. Acaba bu programlarla daha kolay tez yazabilir miyim, sorusuyla başlar bu araştırmalara. Geç öğrenenler de ben bunu neden daha önce kullanmadım diye hayıflanır. Geç olmasın derseniz, devam edelim.

Mendeley Reference Manager Kurulumları

En baştan tüm aksiyonlarıyla programa hakim olalım ve tüm indirmeleri yapalım. Kurulumlar basit ama takılıyorsanız Youtube kanalımdan videosunu izleyebilirsiniz. Mendeley birçok araca sahip dedik ve hepsi eşsiz ve gerekli. Sırasıyla;

1. Mendeley Desktop
2. Mendeley Web Importer
3. Mendeley Cite (Word Eklentisi)

Not: Mobil aplikasyon desteği maalesef bir ara çekildi. Çok kullanılmadığından yapmış olabilirler. Zaten tarayıcınızdan ulaşabilirsiniz. Eğer yine de mobilden erişimi kolaylaştırmak isterseniz üçüncü parti bir uygulama Paperbot var ama ücretsiz bir yazılımı aylık 40₺ vererek kullanmak istemezsiniz diye düşünüyorum.

Mendeley Hesabı Açma

Mendeley, bir Elsevier hesabı ile çalışır. Bu hesap sayesinde Elsevier’in tüm veritabanlarına da erişim sağlayabiliyorsunuz. Buradan hesabımızı açalım. Böylece ihtiyacımız olan her şeye sahibiz. Artık tümüyle programı keşfedip, öğrenme vakti. Gözünüzde büyümesin, çok kolay bir program.

Mendeley Nasıl Kullanılır?

1. Mendeley Desktop Programı

Ana programımız olan Mendeley Desktop’ta oturumumuzu açtıktan sonra Kütüphanemizde bölümleri keşfe başlıyoruz. Aşağıdaki görselden Mendeley arayüzünü inceleyebilirsiniz ve neler var sırasıyla açıklayayım;

#1 “Add New” ile Kaynak Ekleme

Mendeley Desktop, bize üç yolla referans ekleme imkanı sunar ve koşullara göre seçim yapmak size kalır;

1. File(s) from computer: Bilgisayarınızdaki her hangi bir elektronik kaynağı seçerek ekleyebilirsiniz. Bu şekilde eklediğinizde dosyanızın eğer varsa bazı bibliyografik verileri birlikte gelebilir.
2. Add entry manually: En kısa yoldan ve en yüksek doğrulukta kaynak ekleme şekli diyebilirim. Burası çok önemli çünkü burada ya makale kimlik tanımlayıcıları (ArXivID, DOI or PMID) ile arama yapıyorsunuz ya da siz yapıyorsunuz. İşin doğrusu, güncel literatürde DOI’si olmayan makale kalmadı gibi bir şey. DOI’yi kopyalayıp yapıştırın ve arayın. Bu kadar.
3. Import Library: İlgili kaynağın sayfasında cite yaptınız ve karşınıza en kötü ihtimalle BibTeX (*.bib) uzantı çıktı verecektir. Eğer RIS (*.ris) formatı görürseniz tercih etmenizi öneririm, daha yüksek doğrulukta oluyorlar. Bir diğeri de Endnote XML (*.xml) seçeneğidir.

Not: Ancak kaynağınızı web ortamındaysa en kolay yolu Mendeley Web Importer aracını kullanmaktır. 2. bölümde nasıl kullanılır öğreneceğiz.

#2 Kütüphane Kategorileri

All References: Tüm kaynaklarınızı görüp, ulaşabileceğiniz yer. Burada, sağ üstteki arama butonu ile arama yapmayı istediğiniz zamanlar olacaktır.

Recently Added: En son eklediğiniz kaynakları burada görebilirsiniz.

Recently Read: En son açıp, okududuklarınıza bu bölümden erişebilirsiniz.

Favorites: Her makale satırının başında bir yıldız ikonu göreceksiniz. Bu sayede makalelerinizi çeşitli sebeplerle favorilere ekleyebilirsiniz.

My Publications: Eğer Scopus üzerinde yayınlarınız varsa buradan hesabınızla eşitleyip, kaynaklarınızı görebiliyorsunuz.

Duplicates: Yeni güncelleme ile gelen bu özellikle, program tekrarlanan referanslarınızı yakalıyor. Bunu benzer DOI numaraları ile yapıyor.

Trash: Silinen kaynaklarınıza 30 gün boyunca buradan ulaşıp, geri alabilirsiniz.

#3 Koleksiyonlar

Bu bölüm, araştırmalarınıza göre kaynaklarınızı kategorilendirdiğiniz yer. Örneğin, bir tez yazıyorsanız “tez” diye bir koleksiyon oluşturabilirsiniz.

#4 Gruplar

Ortak projeleri, mendeley üzerinden yürütebilir, kaynaklarınızı diğer ortak araştırmacılarla birlikte organize edebilirsiniz.

#5 Kaynaklar ve Fonksiyonlar

Seçilen menüye, koleksiyona, gruba göre kaynaklarımızın sıralanıp, gösterildiği alandır. Sütunlar aşağıda da göründüğü gibi sırasıyla; okunmadı noktası (yeşil), favori yıldızı, seçim bölümü, yazar adları, yıl, başlık, kaynağı, eklenme zamanı ve dosya seçeneklerinden oluşmaktadır.

Her makalenin başındaki seçim tuşunu tıkladığımızda en aşağıda; organize etme (grup veya koleksiyona taşıma) ve export (dışarı aktarma) seçenekleri gelecektir. Bir taraftan, ilgili makaleyi grubun üzerine sürükleyerek de ilgli organizasyonu sağlayabilirsiniz.

Search and Filters: Ayrıca, sağ üst köşede tüm kaynaklarımız için arama barı ve filtreleme seçenekleri yer almakta. Filtrelemeyi açıklamak gerekirse iki farklı yol sunuluyor; biri yazara göre filtreleme, diğeri ise kaynaklarınızda yer alan taglar yani etiketlere göre. O yüzden taglarınızla ilgili makaleleri kolay erişmek için strateji uygulayabilirsiniz.

Herhangi bir kaynağımızın olduğu satıra tek tıkladığımızda sağ tarafta açılan bir bar göreceğiz. Bu barı inceleyecek olursak;

Info: Makalemizin bibliyografik ayrıntılarının yer aldığı bölümdür. Yayın türüne göre önemli bibliyografik verileri görür, düzenleriz. Örneğin bir dergi makalesi için şu ayrıntılar yer almaktadır;

• Makale başlığı
• Yazarlar
• Yayınlayan dergi adı, yılı, cilt ve sayısı, sayfa numaraları
• Abstract (Öz)
• Tags (etiketler)
• Files (ilgili dosya)
• Url (ilgili link)
• Tanımlayıcılar (DOI, ISBN gibi numaralandırmalar)

Dergi makalesinin haricinde; kitap, kitap bölümü, tez, konferans bildirisi, rapor, patent, vaka, gazete makalesi, ansiklopedi makalesi, film, yasa, web sayfası gibi kategoriler yer almaktadır. Kaynak türünü genelde doğru algılasa da bazen hatalar olabilmektedir. O yüzden her zaman kontrol şart.

Annotations: Hatırlatıcı öz notlar tutmanız için geliştirilmiş bir bölüm. İlgili kaynak hakkında hatırlatıcı bir not, bir çıkarım, bir eleştiri olabilir. Bu size kalmış. Yazmanız yeterli.

Notebook: Kendi not defteriniz. Doğrusu, burada daha genel notlar tutabilirsiniz. Örneğin, literatür tarama sürecinizdeki aşamanızla ilgili değerlendirmeler gibi. Yine size kalmış ama annotations ve kaynak üzerindeki notları daha çok tercih edeceğinizi düşünüyorum.

Kaynak (PDF) Üzerinde Yapılabilecekler

Öncelikle kaynak dosyamıza erişmek için ilgili satıra çift tıklamamız yeterli. Ayrıyeten, sağ tarafta bibliyografi bölümünde de files olduğundan bahsetmiştik. Bir tarayıcı gibi düşünelim, tıkladığımız her kaynak yukarıda bir sekme şeklinde açılıyor. Metin üzerinde kullanabileceğimiz araçlar neler bakalım;

Highlight text: Sekiz farklı renkte metinleri vurgulayabilirsiniz. Mesela, metod için farklı bir renk, giriş için farklı renkler kullanaiblirsiniz. Yönteminizi siz belirleyin.

Sticky note: Yapışkan notlar alabiliriz. İlgili metin hakkında bir yorum yaptığımız, aslında Word’ten hatırlayabileceğimiz bir özellik. Şüphesiz, ortak yazarlı projelerde daha kullanışlı olabiliyor.

Bunlar haricinde metin arama, pdf görünteleme araçları ve kaynağı indirme seçenekleri bulunuyor.

2. Mendeley Web Importer Nasıl Kullanılır?

Mendeley Web Importer, işinizi çok kolaylaştıracak bir araç olup; makale indirme, bibliyografiyi yazma gibi dertlerinizi bitiyor. Yukarıdaki bağlantıdan tarayıcınız için indirdiğinizi ve kurduğunuzu kabul ederek devam ediyorum. Ardından uzantı veya aracınıza tıklayarak Mendeley hesabınızla giriş yapıyorsunuz.

# Nasıl çalışıyor?

Bir literatüre araması yaptığımızı düşünelim. Genelde bir veritabanı üzerinde araştırma yaparız. Bir makale ya da kitap bölümüne denk geldik diyelim. Bu aracı açtığımızda kaynağın, bibliyografik ve pdf kısmını çektiğini göreceksiniz. Her zaman her ikisini yakalayamayabilir. Kısacası, araç, kütüphaneye gitmeden, kaynağınızı çekmenize yarıyor. Üstelik, dilerseniz kütüphanemde göster seçeneği ile direk kaynak üzerinde okuma ve not almaya devam edebilirsiniz.

İşin doğrusu, size bu aracı daha iyi kullanabilme tüyolarını burada vereceğim. Bunlar birçok yıllık deneyimlerimden geliyor. Genelde, aracı kullanmayı bilmeyenlerin kullanmaktan uzaklaştığını düşünüyorum.

# Mendeley Web Importer Kullanım İpuçları

• PDF sayfasına ulaşmadan, kaynağın tanıtım sayfasında bu aracı kullanmamız daha doğru sonuç veriyor. Bu sayfada, PDF’i yakalayamama ihtimali bazen doğuyor ama kaynağı indirip eklemek, hatalı bibliyografi yazmaktan iyidir. Burası çokomelli.
• Araç, bazen listede birden çok kaynak listeler. Atıf yapılan kaynakları da çekebilir ya da yayın türü seçenekleri sunabilir. Bir web sayfası seçeneğini de çoğunluka göreceksiniz. Çünkü, bu araç herhangi bir web sayfasını da kaynak göstermenize yarar. Burada doğru kaynağı seçtiğinize dikkat edin.
• Yanlış atıf yapmak profesyonellik dışı bir harekettir. Kimse istemez ama insanız yapabiliriz. Hataları azamiye çekmek için bu araçlar var ama mutlaka ikinci bir denetim yapmayı unutmayın. En başta, daha eklemeden, sağ üstteki kalem seçeneğiyle ilgili düzenlemeyi yapıp, kütüphanenize öyle ekleyebilirsiniz.
• Eğer sıkı bir araştırmacıysanız zaten birçok projeniz var demektir. Dolayısıyla Mendeley üzerinde koleksiyonlarda ayrı literatürlerinizi sakladığınızı farz sayıyorum. Aynı anda birçok araştırma yaparken ilgili kaynağı hemen sınıflandırmakta fayda var. Bu açıdan, araç da kaydetmeden önce koleksiyon dosyalarınızı seçmenize izin veriyor. Programa dönüyorsunuz ve kaynağınız o dosyada. Süper.
• Mendeley Web Importer’ın çalışmadığına denk gelebilirsiniz. Kimi zaman yazılımsal sorunlar olabiliyor. Burada sayfa yenilemeye gitmenizi tavsiye ederim. Sanki veriyi çekiyor ama gösteremiyor. Bir sonrakinde bir bakıyorsunuz tak açılıyor.

3. Mendeley Cite (Word Eklentisi) Nasıl Kullanılır?

Referans yönetiminin bir başka aşaması da yazarken atıfları belirtmekten geçer. Yönetmesi zor olan bu aşama; çeşitli atıf yöntemlerinin de olması farklı zorluklar getirir. Yaygın kullanılan atıf stillerinden biri olan APA bile American Psikoloji Derneği tarafından güncellenmekte, günümüzde yedinci versiyonu kullanılmaktadır. Bir başka atıf yöntemi olan MLA’da ise işin içine rakamlar girer.

Zaten rakamsal gösterimi olan bir atıf stili kullanıyorsanız, işiniz giderek zorlaşır. İşte bu noktada, Mendeley’in word eklentisiyle atıf yapmak ya da alıntı eklemek bir hayli kolaylaşıyor. Mendeley’i Word’e eklemek için yukarıdaki bağlantıyı kullandığınızı ve kurduğunuzu kabul ederek, devam ediyorum. Zaten kurduysanız, Word’te >Başvurular sekmesinde Mendeley simgesini görmüş olacaksınız.

#1 Mendeley İle Worde Atıf Ekleme Aşamaları

1. Başvurular sekmesinden Mendeley simgesine tıklıyoruz.
2. Mendeley hesabımızla ile oturum açıyoruz.
3. Kütüphanemiz sağ tarafta açılan bir bar ile karşımıza geliyor. Bu barda tüm kütüphanemizi sınıflandırılmış bir şekilde filtreleyebiliyoruz. İstersek en son eklediğimiz kaynağı görmek için recently added’i açıyoruz ya da ilgili koleksiyonumuzun içine bakıyoruz. Hiç olmadı All references içerisinden atıf yapmak istediğiniz kaynağa basit bir arama ile ulaşabilirsiniz. Birden fazla atıfı da tek seferde yapabiliriz.
4. Referansı seçip ekle yapmamız yeterli. Eğer bu noktada metin içi bir atıf yapıyorsak, değiştirmek için sonradan beliren elle düzenleme kısmından gösterimi istediğimiz hale getirebiliriz.

#2 Mendeley İle Word’te Kaynakça Oluşturma

1. Insert Bibliyography
2. İmlecinizin olduğu yere ekleyeceğini belirten uyarı gelir. Devam edin ve eklensin.

Makalemiz diyelim red aldı, başka bir dergiye göndereceğiz ama farklı bir atıf stili istiyor. Oturup o can sıkıntısıyla baştan düzenlemek kadar zor bir şey yok. Atıf stilini değiştirmek için; >Citation Style sekmesine gelerek ilgili kaynak gösterim yöntemini aratıp seçebiliriz. Hepsi bu kadar.

Mendeley Ücretlendirme

‘Hocam, hani ücretsizdi!’yi siz demeden, ücretsiz versiyonun 2GB bulut depolama alanı ile sınırlı olduğunu söyleyeyim. Baya büyük bir alan olsa da herzamanki gibi bir iyi haberim var. TUBİTAK Ulakbim tarafından yapılan anlaşma ile alanınızı 100GB’a yükseltebiliyorsunuz. Buradan öğrenebilirsiniz.

Mendeley için anlatacaklarım bu kadar. Geri bildirimlerinizi bekliyorum.